HÜSN-I HAT YAZILARI KIYMETLENDİRME USULLERİ
Yazıya, kıymet hükmü koymak bir uzmanlık işidir.
Esasen güzel yazı şöyle ayırt edilir diye bir tarif yapılamaz. Şeyh yazısı budur, Hafız Osmanınki şudur, Râkımın eserleri şöyledir diye bilhassa meşhur hattatların yazılarını tek tek harfleri üzerinde bazen dakikalarca durarak ve incelemeler yaparak ve buna senelerle devam ederek yazının güzelliklerine gözümüzü alıştırabilir ve bu suretle güzel yazının klişelerini gözümüze hâk ederek (kazıyarak) bunları öyle ayırt edebiliriz. Bunun için önce meşhur hattatların biyografilerini öğrenmek, sonra yazdıklarını iyice seçmeye çalışmak ve ondan sonra mukayeselere başlanabilir. Bunu meşklerini, talimini tamamlamış kişilerin yapması daha yerinde olur.
Böylece uzmanlaştıktan sonra veya uzman hattat olduktan sonra aşağıdaki kıymetlendirme usulleri dikkate alınarak yazının kıymet hükmü verilir.
1.Ele alınan yazılar taklît ise;
(kopya ile taklît farklıdır:Üzerine konularak yazılan yazı kopya,Bakılarak aynısını yazma çalışması taklittir.
a-Harflerinde incelik-kalınlık farkı var mı
b-Kalem hakkı, kalem cereyanı, kaleme hakimiyet, seyyaliyet, metanet farkı var mı
c-Meyiller, dönüşler, inişler, çıkışlar, takılışlar, açıklık-yakınlıkta harfler arasında fark var mı? Fark yoksa benzeyen harflerin bünyelerinde, yazılışlarında, durumlarında bir aksama var mı?Hareke ve sair işaretlerde bir fark var mı?
2.a-Yazılar tashihli mi, tashihsiz mi?Tashihi az mı, çok mu?
b-Tashih gören yerlerde silinti, kazıntı belli mi?
c-Tashih aynı harflerde midir?
d-Mürekkeplerinde eskilik yenilik hâli araştırılır.
e-Mürekkebin renginde, akışında, tabiîlik veya sonradan ekleme, parlaklık, donukluk, kırçıllık var mı?
3.Uzaktan ve yakından bakıldığında yaptıkları tesirin gücü nedir?Fark varsa nedir, nelerdir?
4.a-Yazılar küçük ise pertavsızla büyütülerek, büyük ise küçültülerek harflerde cılızlık, kabalık, tenasüpsüzlük var mı?
b-Yazıya baş aşağı çevirerek baştan sona, sondan başa, aşağıdan yukarıya, yukarıdan aşağıya bakarak şakulî (dikey) hatlar, ufkî (yatay) hatlar, meyilli hatlar arasında eşitlik farkları ve uygunluk var mı?
5.Kullanılan kâğıtların hamurları, âhârları, mühreleri, incelik-kalınlıkları ve dolayısıyla yazının yazılmasındaki zorluk-kolaylıkları göz önünde bulundurulur.
6.a-Yazının üslubu, tavrı, şivesi ve hâli, yeri tespit edilir. Yeri ileri mi, geri mi nedir?
b-Yazı tarihinin ve tekâmül seyrinin hangi seviyesinde olduğuna bakılır.(Yüksek, aynı-müsâvî, geri mi?)
7.İmza-tarih tetkiki, diğer tetkiklerden sonra olmalıdır.
Yeri gelmişken yazıların genellikle alt ve köşelerinde bulunan imza bölümlerinden bahsedelim:
İcazet almış hattatlar, imza yetkisine sahiptir.İcazet aldığı halde tevazuundan dolayı imza atmayan, adını yazmayan hattatlar da vardır
